ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Το Αθηναϊκό Τραγούδι

Δύο νέοι τραγουδιστές, μαθητές ακόμα του ωδείου, αρχιζουν να συνθέτουν τα πρώτα τους λαϊκά τραγούδια.

Ο Σπύρος Μπεκατώρος και ο Χρίστος Στρουμπούλης (1870-1903), που ήταν από τους αγαπημένους κανταδόρους της Αθήνας.

Παράλληλα, λαϊκοί τροβαδούροι με επτανησιακή, κυρίως, προέλευση, εμφανιζονταν στα μουσικά στέκια, στις ταβέρνες και στους δρόμους της Αθήνας. Για πρώτη φορά γράφονται λαϊκά τραγούδια για τις ταπεινές υπηρέτριες, τις δούλες όπως τις αποκαλούσαν, των αρχοντικών της πόλης. Είναι, ίσως, το πρώτο που γράφεται για ένα τόσο ταπεινό επάγγελμα:

Ερωτευμένος προς υπηρέτρια

Γιατι' να βασανιζεσαι ασπρηδερή μου χήνα,

Με λίγδες και με κάρβουνα, μέσα εις την κουζίνα.

Άκου τα πιάτα που βροντούν, όταν τα θερμοπλένεις

Κι εγώ νομιζω πως σιγά, τη σκάλα κατεβαίνεις.

Δεν είναι κρίμα κι άδικο, σε νιά χαριτωμένη,

Στο μαγεργειό ξυπόλυτη, τον τεντζερέ να πλένει.

Πάρε με Αντριάνα μου, να σε βοηθώ στην πλύση,

Και να σου κουβαλώ νερό απ' το Βαθρακονήσι.

(Ανέστης Κωνσταντινίδης, "Ανθολογία-Συλλογή των Ελληνικών ασμάτων” σ. 495)

Το τραγούδι αυτό, σε παραλλαγή και με άλλα μεταφερόμενα δίστιχα, ηχογραφήθηκε στην Κωνσταντινούπολη την πρώτη δεκαετία του 20ου αι. , με τίτλο "Ανδριάνα'.

Ετικέτα δίσκου από επανατύπωση στις ΗΠΑ του τραγουδιού "Ανδριάνα”, που πρωτοηχογραφήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τη Zonophone Record το 1910

Το κλίμα της εποχής σχετικά με τη απήχηση στις λαϊκές τάξεις των περισσοτέρων τραγουδιών, που εξυπηρετούν τη "μικροπολιτική ανελευθερία των υποταγμένων στους ξένους, ανερχομένων

κοινωνικών ομάδων", διατυπώνει ο Θεόδωρος Συναδινός:

"Αι αίθουσαι αντηχούν από τας αναιμικάς και εξεζητημένας μελωδίας των Ελλήνων φωνασκών, ενώ ο λαός εις τους δρόμους προσκαλεί "τον Χαραλάμπη να τον παντρέψη” ή παρακαλεί την

Αντριάνα "να τον πάρη να της κουβαλάη νερό από το

Βαθρακονήσι", τα δε κορίτσια χορεύουν υπό τους ήχους της φυσαρμόνικας και του σαντουριού, που σκορπιζουν το παράπονο του νέου, ο οποίος ενυμφεύθη'

Στις ακρίβειας τον καιρό,

επαντρεύτηκα κι εγώ

και επήρα μια γυναίκα

που 'τρωγε για πέντε - δέκα.

Η ανησυχία των καταφρονεμένων για την παρατεινόμενη κοινωνική αδικία πέρασε, με διάφορους τρόπους, στα τραγούδια και την ποίηση αυτής της περιόδου, ανάλογα με το βαθμό

κοινωνικής συνείδησης.

Επίσης, γεγονότα της καθημερινής ζωής, αλλά και γραφικοί τύποι της Αθήνας, αποτελούσαν ερεθίσματα για τη δημιουργία νέων τραγουδιών, όπως ο "Μπάρμπα Γιάννης ο κανατας .

Μπάρμπα Γιάννη με τις στάμνες

 και με τα σταμνάκια σου

Να χαρείς τα μάτια σου.

Σαν φορείς ψηλό καπέλο

 και παπούτσια λαστικά

Μπάρμπα Γιάννη κανατά.

Πρόσεξε μη σε γελάσει

καμιά έμορφη κυρά

Μπάρμπα Γιάννη κανατά.

Μέσα από το πλήθος των διστίχων που γράφτηκαν για τον

Μπάρμπα Γιάννη τον Κανατά, ξεχωριζουμε δύο, που το ένα

αναφέρεται στο Λαύριο και το άλλο στην περιγραφή μιας

εργαζόμενης:

Και μας είπες πως θα πάγεις,

στην πατρίδα για δουλειά,

Και στο Λαύριον να ίδης,

 την χρυσήν μας τη σκουριά.

Ηταν τότε που διεδόθη ότι στο Λαύριο υπάρχει χρυσός, για ν'

τις τιμές των μετοχών της Γαλλικής εταιρείας των αρχαίων σκουριών και να εξαπατήσουν μ' αυτόν τον τροπο τους αφελεις

Τα προτερήματα της εργαζόμενης περιγράφονται με ιδιαίτερο χιούμορ σ' αυτό το δίστιχο:

Έμαθον ότι γυρεύεις

Μπαρμπαγιάννη πανδρειά

Κι ήλθα μόνη να σου κάμω

την δική μου προξενειά.

Τ' όνομά μου είναι Άννα,

πλην με λέγουν κι οθωνίστρα,

Είμαι ράπτρα, κόπτρα, πλύστρα

και εξαίρετος μαυλίστρα.

Την τελευταία περίοδο του 19ου αι. με αρχές του 20ου γράφουν τραγούδια στο ύφος της Αθηναϊκής καντάδας οι συνθέτες: Λουδοβίκος Σπινέλλης (1872-1904), Στέλιος Μίνως, Γεώργιος

Παπαγεωργίου, Ναπολέων Λαμπελέτ (1864-1932), Δημήτριος Ρόδιος (1862-1957), οι εκ Σμύρνης

Τιμόθεος Ξανθόπουλος (1866-1942) και Ιωάννης Ισιδωρίδης Σκυλίτσης (1819-1890) και, τέλος, ο λαϊκότερος όλων Νικόλαος Κόκκινος (1863-1919).